Inleiding.

Het ging in een voorgaand interview met onze parkbewoner architect Piet Tauber, over ruimtelijke ordening van de stad Alkmaar en het Oranjepark.  Een zeer lezenswaardige beschouwing, vanuit zijn gezichtspunt als architect. Het uitvoerige interview “Alkmaar & Het Oranjepark” staat vermeld op deze website van de Woonbelangen Vereniging Oranjepark (afgekort WBV).

Zij zet zich in -overigens met veel succes – de onderlinge contacten tussen parkbewoners te bevorderen.  Dat gebeurt doormiddel van verschillende activiteiten als een buurt barbecue, een buurt borrel enz. Ook, In dit geval, door het delen van kennis over wat wetenswaardigheden van het Oranjepark en omgeving. Aan mij is verzocht daarover wat te vertellen. 

Al wandelend neem ik je mee, wat je zeker moet weten als bewoner van ons mooie Oranjepark.  Ik doe dat in de voetsporen van mijn voorouders. Die zijn in deze omgeving generaties lang als landbouwers en bestuurders werkzaam geweest.  En niet onbelangrijk, gezond bewegen is goed bezig zijn!

De wandeling duurt ongeveer 1 uur. Ik wens je een fijne wandeling toe dan wel veel leesplezier.

Oranjepark, een unieke locatie

Pleziertuinen, vinkenbanen, kroften , opgaand houtbeplantingen en koepels.

Zo zag het huidige Oranjepark er omstreeks voor 1800 eruit. Een koepel was een eenvoudig (houten) verblijf soms met een rieten dak. Mensen die elkaar ontmoeten met gezellig bezig zijn en gezellig samen zijn. Een gebied dat als vanouds bekend stond als een groene oase, om maar de binnenstad met de grachten te ontvluchten. Die verspreiden een onwenselijke geur. Daar verbleven Alkmaarders en andere bewoners in deze plezier tuinen of warmoezeniers tuinen.

Landbouwkundig gebruik van deze hoge arme geestgronden was niet aan de orde. Want de naastgelegen vruchtbare polder van de Egmondermeer was daarvoor beter geschikt. Later pas zo in de 19 de eeuw   zou langzaam het gebruik van de grond veranderen, in respectievelijk landbouw (veeteelt en tuinderijen) voetbal en nu weer wonen als in een groene oase. Met als laatste natuurontwikkeling (door de paddenpoel).

Bijzonder is dat er geen (drukke) doorgaande wegen door het park lopen en een weinig opvallende aftakking van de randweg naar het park toe. Omringd door natuurschoon en de groene longen van de Alkmaarder Hout en het Heiloerbos. En niet in de laatste plaats het Sportpark dat al ruim 100 jaar de speelgrond is voor Alkmaarders. Het Oranjepark is uniek!

De wandeling

Voetbal en De Schutterswei

De wandeling begint bij de Schutterswei wat nu het Fallon hotel is.  Het gebouw heeft een 100 tal hotelkamers en een restaurant. Bekende Nederlanders hebben daar hun straf moeten uitzitten. Aan de achterzijde van het hotel waar eens -zo 120 jaar geleden- De Kroft of Krocht  dienst deed als voetbalveldje voor Alcmaria Victrix,  moest boer Stokman eerst zijn stier naar elders zien weg te brengen,  alvorens  er gevoetbald kon worden. De afgebroken gevangenismuur, deed dienst als doel voor de keeper, en maakt nu plaats voor parkerende auto`s.

De Krocht (betekenis: hooggelegen zandgrond of akker) mogen we beschouwen als
de geboortegrond van de voetbalsport in Alkmaar en dat stuk gras tussen de
zuidmuur (in januari 2020 gesloopt) van gevangenis Schutterswei en de Joodse
begraafplaats zou hebben verdiend om te mogen blijven voortbestaan als
gemeentelijk sportmonument. Helaas is het de laatste jaren heringericht en voor de helft getransformeerd tot parkeerterrein en de andere helft kunnen we bestempelen als wandelgroen.
Op De Krocht kon het voorkomen dat meerdere groepjes tegelijk aan het voetballen
waren en elk had een deel van het terrein geclaimd voor hun onderlinge wedstrijdje.
Regelmatig liepen de wedstrijden door elkaar als de bal weer eens niet de bedoelde
koers volgde en de grotere jongens wezen de kleintjes meestal wel op hun mindere
plaats.
De spelregels waren er in die tijd meer om mee om te gaan dan om ze na te leven.
Kortom, het was een speelspektakel van jewelste op de woensdagmiddag en in het
weekend.

De Alkmaarder Hout

Kijkend in noordelijke richting zie je   een van het oudste Stadsparken van Nederland (vanaf 1608) . De Alkmaarder Hout. Restanten zijn nog over van historische zichtassen, en laanbomen.  Het  zou mooi zijn die weer in ere te herstellen. Zoals dat ook is gebeurd bij het landgoed dat eigendom is van Natuurmomenten in Heiloo tegenover “De Kattenberg”. Bekende architecten als Zocher  (1791-1870) en  Springer (1855-1940) hebben door hun invloed  zich  onsterfelijk  gemaakt voor de Alkmaarder Hout en  “De Hertenkamp” (1902). Over een en ander heeft Joop Mutters met Kees Komen een zeer lezenswaardig boek geschreven   ” Van Kennemerhout tot Cultuurpark”. Een echte aanrader.

Buurtschappen

De wandeling gaat verder In westelijke  richting naar de Westerweg. (Vroeger Vriescheweg) Verder in zuidelijke richting langs de Joodse begraafplaats (1740). Van ouds stond deze omgeving bekend als “Het Varnebroek”. Een gelijknamige boerderij (17de eeuw) aan de Kalkovensweg herinnert nog aan dit buurtschap. Een andere boerderij in dit buurtschap doet denken aan de tijd dat via de Zandersloot zand werd vervoerd naar Alkmaar voor de oostelijke stads uitbreiding, namelijk “De oude Zandmijnderij”.(ongeveer1790). Deze boerderij, die momenteel in particulier gebruik is, werd destijds gedeeltelijk onteigend voor de aanleg van het Staatsspoor. Mijn voorouders waren het niet eens over de schadeloosstelling omdat er geen rekening met omrijschade  (voor koeien) werd gehouden (1865). Een andere buurtschap was de Nieuwpoort, gelegen op de grens van Alkmaar en Heiloo. Denk aan de Nieuwpoortslaan. Hierover straks meer.

Vanaf de Westerweg gaat de wandeling naar de Beatrixlaan. Aan de noordzijde daarvan werd het laatste nieuwbouwplan voor woningen gerealiseerd in het Oranjepark. Het Alexiahof. Heel vroeger was daar een lijnbaan of touwbaan. Daarna voert richting zuid naar de Oranjelaan en verder naar de Prins Clauslaan.  In deze omgeving richting snelweg   stond het Reguleren klooster “De Blinken” dat in 1571 werd afgebroken, bij gebrek aan voldoende “roepingen”.  De Blinkenlaan en de Regulierslaan zijn hiervan afgeleid.

Wijziging grondgebruik van recreatie naar woningbouw.

 Begin 19^de eeuw veranderde dus het gebruik van pleziertuinen.  Zo was Mr. Joan Du Tour eigenaar van “3 kroften bosland in de Varnebroek als bos in de Hout” (gelegen in het huidige Oranjepark). De percelen grond werden verkocht in 1816 aan mijn voorouder veehouder Piet Roskam. (1773-1825).  Daarmee kwam er langzamerhand een einde aan het gebruik van pleziertuintjes met koepels en een begin werd gemaakt met de transitie voor landbouwkundig en recreatief grondgebruik (voetbal). Vanaf zo ongeveer 1958 werden de eerste bungalows aan de Oranjelaan gebouwd, aanvankelijk voor slechts recreatief gebruik. Jammer genoeg legde het bestemmingsplan destijds een aantal beperkingen op, zoals   bouwhoogten. Maar de unieke locatie moest de doorslag geven, zodat kandidaat-kopers zich niet meer genoodzaakt voelden naar Bergen of Heiloo te verhuizen, zo was de (onterechte) gedachte van het gemeentebestuur. 

De Vier Staten

Hierna  zet de wandeling zich voort in oostelijke richting door de Oranjelaan richting Zandersloot.

De in 1606 gegraven sloot liep oorspronkelijk gedeeltelijk langs de Nieuwpoortslaan (genoemd naar de buurtschap de Niepoort) bij de “Vier Staten” zo de stad in. Voor de oostelijke stadsuitbreiding van Alkmaar was zand nodig dat afgegraven werd van de hoger gelegen zandgronden in Alkmaar zuid en Heiloo.  Wat resteerde was minder droogtegevoelige grond.

De naam “Vier Staten” zou zijn ontstaan door de 4 Friese pachters van boerderijen (Sathe of Zate) die zich hadden gevestigd langs de Kennemer Straatweg {Heerenweg).  Een andere lezing is de gelijknamige naam van de bekende herberg ” De Vier Staten” op die locatie. 

Op een uithangbord zou o.m. deze tekst voorkomen: (4 standen)

• De dominee zei ik bid voor U.

• De soldaat zei ik vecht voor U.

• De advocaat zei ik pleit voor U, 

• En de boer zei of gij bidt pleit of strijdt, ik heb de kip die de eieren leit.

Sportpark

Terug naar het Sportpark.  De speelgrond voor Alkmaarders. Vele sporten werden en worden nog steeds beoefend daar zoals o.m. atletiek, voetbal, bowlen, paardensport, en ook motorraces.  Tot ergernis van het gemeentebestuur.  Tinus Metselaar uit Limmen was de plaatselijke held. Hij won bijna alle races op zijn speedway motor. Echter na een zwaar ongeval op de sintelbaan in de jaren 50 werden races verboden en kwam er een eind aan een lange traditie, die door de Kamer van Koophandel werd ingevoerd t.b.v. de nering. 

 Siem Kapteijn (1836-1882) boerde op het land wat nu het Sportpark is, want hij had geen zin de herberg “Het Gulden Vlies” van zijn vader Jan Kapteijn (1794-1869) over te nemen. Hij bouwde een boerderij aan de voormalige “Wildemansweid en kroft met vinkenbaan ook genoemd als bos in de Alkmaarse geest nabij de Vier Staten”, destijds eigendom van Adriaan Kok predikant te Amsterdam. 

Het einde nadert van het rondje Oranjepark! Door naar noordelijke richting van de Oranjelaan te wandelen kom je zo aan op de Beatrixlaan. Vanuit daar zie je in de verte tussen de bomen door appartementen verschijnen.  Dankzij inspanningen van de WBV werd het bouwplan hiervoor aangepast ivm de massaliteit na een inspraak procedure. Waar eens op die plek voetbalvereniging AZ met wisselend succes heeft gevoetbald, werden daarvoor vele rondjes gefietst onder luid gejuich van vele toeschouwers. Helaas werd de houten wielerbaan door brand verwoest.

Vervolgens naar westelijke richting door te lopen, kom je aan op het Nieuwe Houtpad en de paddenpoel. Daar hangt een informatie bord waarop hoogtepunten van de 400-jarige Stadsparkbos staan vermeld. De achterkant van dit door de gemeente geplaatst bord geeft informatie aan over het nut en de noodzaak van de in 1996 aangelegde paddenpoel voor amfibieën. Erg leerzaam. Nog een stukje doorlopen gaat het fietspad iets omhoog. Dat doet aan een historisch houtwal herinneren. Daarna 1 ste afslag links kom je weer aan bij het begin van de wandeling en het Fallon Hotel. De cirkel is daarmee rond.,

 Met vriendelijke groet,

Hans Kapteijn